Η μαστίχα

ΤΟ ΠΡΟΪΟΝ

Η μαστίχα αποτελεί ένα μοναδικό προϊόν που καλλιεργείται μόνο στη Χίο, και συγκεκριμένα στη νότια Χίο και έχει χαρακτηριστεί ως Προϊόν Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (Π.Ο.Π.). Πρόκειται για αρωματική, φυσική ρητίνη, η οποία εκκρίνεται σε σχήμα δακρύων από τον κορμό και τα μεγάλα κλαδιά του μαστιχόδενδρου, στις επιφανειακές τομές που τού προξενούν οι παραγωγοί με αιχμηρά εργαλεία.

Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ

Η παραγωγή της μαστίχας αποτελεί παράδοση αιώνων, η οποία έχει μείνει αναλλοίωτη στον χρόνο. Συνδέεται άμεσα με την παράδοση των μαστιχοχωρίων και απαιτεί εργασία και φροντίδα καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Τα μαστιχόδεντρα ή αλλιώς οι σχίνοι, πρέπει να λιπανθούν, να κλαδευτούν και να καθαριστεί το έδαφός τους. Αφού το έδαφος γύρω από τον σχίνο είναι καθαρό από φυτά και πέτρες, ακολουθεί η ισοπέδωσή του και στη συνέχεια το χωμάτισμα. Το χωμάτισμα είναι μια διαδικασία κατά την οποία το έδαφος καλύπτεται με ασπρόχωμα καλά κοσκινισμένο, προκειμένου να πέσουν εκεί οι σταγόνες της μαστίχας. Σειρά έχει το κέντημα, όπως λένε το χάραγμα των σχίνων, η οποία είναι η πιο σημαντική φάση στη διαδικασία παραγωγής της μαστίχας. Κατά τη φάση αυτή, οι παραγωγοί χαράζουν τον κορμό και τα χοντρά κλαδιά του σχίνου με αιχμηρά αντικείμενα, που ονομάζονται κεντητήρια. Το κέντημα για κάθε μαστιχόδεντρο πρέπει να γίνεται περίπου δύο φορές την εβδομάδα κατά τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο. Η πρώτη συλλογή γίνεται μετά τα μέσα Αυγούστου, ώστε να έχει στερεοποιηθεί η μαστίχα και αφορά την λεγόμενη πίτα, δηλαδή την πιο χοντρή μαστίχα. Στα μέσα του Σεπτέμβρη γίνεται η επόμενη φάση του μαζέματος. Στο στάδιο αυτό η μαστίχα που μαζεύεται αποτελείται κυρίως από σταγόνες. Αφού έχει ολοκληρωθεί η συλλογή της μαστίχας, ξεκινάει η πολύ χρονοβόρα και απαιτητική διαδικασία του καθαρίσματός της, το λεγόμενο πάστρεμα. Αυτό παραδοσιακά το αναλαμβάνουν ομαδικά οι γυναίκες, οι οποίες φροντίζουν να βοηθούν η μια την άλλη. Η διαδικασία αυτή ξεκινάει το φθινόπωρο και διαρκεί μέχρι την άνοιξη. Μόλις ολοκληρωθεί, το προϊόν καταλήγει στην Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου.

ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΤΗΣ ΜΑΣΤΙΧΑΣ

Η Βέσσα όπως και ολόκληρη η Χίος από το 1346 ανήκει στους Γενοβέζους. Ωστόσο, η εμπορική εκμετάλλευση του νησιού δίνεται ως αντάλλαγμα σε ιδιώτες, που είχαν συνεισφέρει στον εξοπλισμό και τη συντήρηση του στόλου των γενοβέζων, μιας και η Γένοβα αδυνατούσε να τους εξοφλήσει. Με τον τρόπο αυτόν το νησί μετατράπηκε σε ένα κεφάλαιο που διαιρέθηκε σε μετοχές και τελικά αποκτήθηκε εξ ολοκλήρου από την οικογένεια των Guistiniani της Γένοβας. Οι τελευταίοι ίδρυσαν την εταιρία της Mahona στην οποία ανήκε η επικαρπία του νησιού, παρά το γεγονός ότι η κυριαρχία του ανήκε στη δημοκρατία της Γένοβας.

Το πιο προσοδοφόρο αγαθό που παρήγαγε το νησί ήταν η μαστίχα. Η εταιρεία μίσθωνε γη σε καλλιεργητές και διορισμένοι υπάλληλοι φρόντιζαν για τη διανομή της καθαρής παραγωγής στους μετόχους εξίσου. Παράλληλα, φρόντιζαν να αποφεύγεται η υπερπαραγωγή, ώστε να διατηρείται η ζήτηση, και άρα η τιμή, σε υψηλά επίπεδα. Το καθεστώς της Mahona ήταν ιδιαίτερα σκληρό με τους μαστιχοπαραγωγούς, για τους οποίους θέσπισε ειδικούς νόμους, όπως για παράδειγμα ότι η κοπή ενός μαστιχόδεντρου στοίχιζε το χέρι αυτού που το έκοβε.

Το 1566 η Χίος περνά στα χέρια των Οθωμανών, των οποίων η παρουσία ήταν πιο διακριτική από αυτήν των Γενοβέζων. Οι κάτοικοι των μαστιχοχωρίων είχαν ως κύρια απασχόληση την παραγωγή μαστίχας, ένα μεγάλο μέρος της οποίας πλήρωναν ως φόρο μία φορά τον χρόνο. Η καλύτερη ποιότητα πήγαινε στο χαρέμι του Σουλτάνου.

Μετά το πέρας της Τουρκοκρατίας ο Α’ Παγκόσμιος πόλεμος επέφερε κρίση στο εμπόριο της μαστίχας που δεν ανέκαμψε και μετά το πέρας του. Παρά το ενδιαφέρον της πολιτείας, η κατάσταση δε βελτιώθηκε, οπότε και ιδρύονται 20 συνεταιρισμοί, που αποτελούν την Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου. Η τελευταία με τη συστηματική της δράση προώθησε την κατανάλωση της μαστίχας πέραν της ετήσιας παραγωγής.

Η ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΜΑΣΤΙΧΑΣ

Η Βέσσα αποτελεί ένα από μαστιχοχώρια της Χίου και οι κάτοικοί της συνεχίζουν να καλλιεργούν το φημισμένο και μοναδικό προϊόν της μαστίχας. Έτσι λοιπόν, συμμετέχει στη γιορτή της μαστίχας που διοργανώνεται κάθε χρόνο από όλα τα μαστιχοχώρια. Το καλοκαίρι του 2018 μάλιστα φιλοξένησε με επιτυχία την εν λόγω γιορτή η οποία είχε μεγάλη απήχηση στο κοινό εξαιτίας της πρωτοτυπίας της.

Το δρώμενο που περιλάμβανε, το οποίο αγαπήθηκε από μικρούς και μεγάλους, βασίστηκε στη συμπλήρωση του χάρτη των μαστιχοχωρίων με ρίμες (στιχάκια) για κάθε ένα από τα μαστιχοχώρια, καθώς ο επισκέπτης περιηγούνταν στον οικισμό της Βέσσας. Από τη διαδρομή δεν έλειπαν τα κεράσματα και η ανάδειξη των λαογραφικών στοιχείων και παραδόσεων του χωριού.